Zangmagie: ontdek je ongekende vocale mogelijkheden

Foto: ben je een Porsche of een Opel?

Er zijn weinig dingen zo heerlijk en bevrijdend als zingen. Iedereen die van zingen houdt kent de voordelen ervan uit eigen ervaring: het geeft energie, is goed voor het immuunsysteem, werkt ontgiftend, en it lifts you up, ofwel het verheft je. Na zingen voel je je een ander mens. Zingen helpt je om emoties een plek te geven, angst te verdrijven, geblokkeerde energie weer te laten stromen en het kan zelfs de atmosfeer in en om je heen transformeren. Zingen is in één woord magisch.

De magische kant van zingen is langzaam naar de achtergrond geraakt: we zijn steeds technischer naar zingen gaan kijken. Dit komt mede doordat de laatste decennia baanbrekend werk is verricht op vocaal gebied. Ons vocale instrument is tot in detail in kaart gebracht en we hebben geweldige tools tot onze beschikking gekregen om meer uit onze stem te halen. Denk aan de CVT techniek, E-still Voice Training, de Lichtenberger methode en meest recent het Nederlandse Universal Voice Systeem. Een goede zangtechniek is nu (gelukkig) voor iedereen toegankelijk.

Maar zingen gaat niet alleen over techniek. Hoeveel zangles je ook hebt gehad, het is geen garantie dat je een geweldige vocalist wordt die het publiek tot tranen beroerd. Net zoals niet in elke voetballer in de F’jes een Ronaldo of Marco van Basten schuilt, zo wordt niet iedereen automatisch na 10.000 zangvlieguren een Pavarotti of een Christina Aquilera. Maar dat hoeft ook niet. Waar wel iedere vocalist naar verlangt is het maximale uit zijn of haar stem te halen, zo vrij mogelijk te zingen en zo diep mogelijk te raken, zowel jezelf als anderen. Hoe heerlijk is het als je ontroert raakt van je eigen stem? Als jij geëmotioneerd raakt van je eigen stem kun je er zeker van zijn dat je anderen ook raakt. Je publiek ontroeren gaat niet over perfecte techniek en perfecte noten, maar vooral over het over kunnen brengen van emoties, anderen op jou mee laten resoneren. Een valse noot op zijn tijd kan heel ontroerend zijn. En hoe fijn zou het zijn als je altijd en overal net zo vrij kunt zingen als onder de douche? Of net zo ongeremd als met teveel wijntjes op in een karaokebar in een vreemd land waar niemand je kent?

Zangmagie is een andere manier van kijken naar zingen en de stem. De stem kan niet los worden gezien van de persoon van wie de stem is: ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zie het als een auto en zijn bestuurder. Stel dat je als coureur een snelle tijd wil afleggen op het circuit van Zandvoort, met welke auto ga je dan beter presteren: een Porsche of een Opel Cadet? 

Iedereen opteert gelijk voor de Porsche, maar de vraag of de Porsche daadwerkelijk sneller gaat rijden hangt van meer dingen af dan puur technische zaken zoals PK’s en aerodynamica. De identiteit van de rijder, zijn persoonlijkheid, temperament, issues en angsten zijn mede bepalend voor de prestaties van de auto. Zet iemand met een coureurs-mentaliteit die geen angst heeft om uit de bocht te vliegen en er van geniet om het gaspedaal flink in te trappen in een Opel. En zet een behoedzame stadsrijder, het type dat netjes en voorzichtig binnen de lijntjes kleurt in een Porsche. Het zou zo maar kunnen dat de Opel de Porsche er finaal uitsjeest. Het is tenslotte ook niet zo dat als Max Verstappen een kampioensrit heeft gereden in auto X, de volgende persoon die in auto  X stapt dezelfde tijd haalt.

Stel je nou voor dat jouw instrument een Porsche is, maar de handrem staat erop, hoe goed denk je dat je gaat presteren op het racecircuit? Veel vocalisten neigen naar perfectionisme en kunnen behoorlijk neurotisch zijn als het gaat om hun stem. Dit is de figuurlijke handrem.  In tegenstelling tot de ziel who doesn’t give a shit en gewoon lekker wil zingen, vrij en als een vogel over de wolken wil zweven en zijn innerlijke rijkdommen wil delen met de wereld. Herken je die twee verschillende stromingen in jezelf en het conflict dat het met zich meebrengt?

Zangmagie gaat niet alleen aan de slag met jouw instrument in de meest brede zin van het woord, maar ook met de bestuurder. Het gaat over de psychologische, energetische en spirituele kant van zingen. Na jarenlang geven van zangcoaching en stemexpressie, waarin ik honderden mensen heb gecoached op het gebied van zingen, heb ik keer op keer weer gezien dat je pas echt het optimale uit je stem kunt halen als je het optimale uit jezelf kunt halen. Iedere keer dat je een stap maakt in je persoonlijke ontwikkeling, verandert er ook iets in je stem: wordt hij vrijer, krijg je meer bereik, komen er frequenties bij en lukt het om met meer gevoel, energie en/of power te zingen.

Een zangmagiër is iemand die én goed weet hoe zijn instrument werkt (zangtechniek), maar die ook Zelf meester is over zijn instrument. Ik schrijf met opzet Zelf met een hoofdletter. Zelf is je ziel, je bron, je hart, je kern of hoe je het ook wilt noemen. Als je zingt vanuit je ziel, vanuit je hart, is er vrijheid, energie, grootsheid, ruimte, bezieling, charisma en gelukzaligheid. De andere zelf met kleine letter is je persoonlijkheid, het setje programmeringen en overtuigingen waarmee je je identificeert en wat primair als doel heeft om je te beschermen. Hans Knibbe geeft de persoonlijkheid de toepasselijke titel ‘ik-kramp’. Als je zingt vanuit je persoonlijkheid is er altijd een zekere mate van ‘kramp’ in het spel. Je instrument verkrampt, je energie blokkeert, je licht dooft (daar gaat je charisma), de handrem gaat erop en de coureursmind maakt plek voor de voorzichtige stadsrijder. Want o wee als je gezichtsverlies lijdt, als je voor aap staat, als andere mensen denken dat je jezelf geweldig vindt…

Wanneer is zangmagie iets voor jou?

• Als je meer uit jezelf en je stem wilt halen
• Als je vanuit je hart/ziel wilt zingen
• Als je meer impact wilt hebben met je stem
• Als je op zoek bent naar die magic touch, het vermogen te raken en te ontroeren met je stem
• Als je vastloopt en/of gen vooruitgang merkt in je stemontwikkeling
• Als je alles al gezien en gedaan hebt op zanggebied maar nog steeds het idee hebt dat er nog meer uit je stem te halen is. Of als je nieuwsgierig bent naar of dat zo is
• Als je toe bent aan nieuwe uitdagingen op zanggebied
• Als je zonder stress wilt zingen
• Als je zangcoach bent en meer tools wilt hebben om leerlingen die vastlopen in hun vocale ontwikkeling te begeleiden
• Als het woord zangmagiër resoneert en je er meer over wilt weten.

Dus fasten your seatbelt en ga mee op avontuur naar je ongekende vocale mogelijkheden….

Zingen zonder handrem: “schijt aan de buren”

Uit volle borst zingen zonder je druk te maken wat anderen er van vinden. Fully self-expressed je ‘ding’ doen met een attitude van schijt aan de buren. Wie wil dit nou niet? Voor veel vocalisten is dit echter (nog) een ver van hun bedshow. Dit komt doordat ze op de handrem staan. Dit is de bevriezingsmodus, een survivalmechanisme uit de oertijd. Als de handrem er eenmaal af is en je niet meer denkt ‘doe maar normaal dan doe je al gek genoeg’ dan gebeuren er wonderlijke dingen met je stem én performance. 

Angsthaas

Ooit was ik één van de grootste angsthazen die er was. Ik was bang voor mensen, doodsbang. Bang voor de kinderen op school die mij pesten. Bang voor de bulderende stem van mijn vader als ik mijn schooltas weer eens in de gang had laten staan. Bang voor de strenge blik van de meester op school. Bang voor die deftige dame met intimiderende parfumgeur en neerbuigende opmerkingen. Het laatste waar ik op zat te wachten was in de spotlights staan. En tegelijkertijd wilde ik niets liever dan mijn stem laten horen aan de wereld. Dat zorgde voor een enorme worsteling. Eén deel van mij wilde dolgraag het podium op, het andere deel rende er het liefst zo snel mogelijk weer vanaf. Herkenbaar?

Toen ik dertien was vroeg mijn moeder of ik voor de verjaardagsvisite wilde zingen. Van het idee alleen al kreeg ik een paniekaanval. Maar omdat ik wist dat mijn moeder er niet over op zou houden tot ik ja zou zeggen, ging ik overstag. Maar alleen als ik de spelregels mocht bepalen(controle). Ik zou in de gang zingen waar ik niet zichtbaar was voor het publiek in de woonkamer. Met de deur open. En als ik klaar was moest iedereen doen alsof er niks was gebeurd. Niet klappen, geen complimentjes, niks. Gewoon met een uitgestreken gezicht verder nippen aan het borrelglas alsof er nooit iets had plaatsgevonden. Zingen terwijl iedereen naar mij keek vond ik  te bedreigend, voelde te kwetsbaar, te stem-naakt.

Jaren later kreeg ik tijdens mijn studie de kans om in de studentenband te zingen. Doodeng vond ik het. Maar mijn behoefte om mijn stem te laten horen aan de wereld was nét iets groter dan mijn angst. Op het podium verschool ik mij het liefst achter de boomlange zanger die leek te bulken van zelfvertrouwen. En altijd het commentaar van de geluidsman dat ik harder in de microfoon moest zingen: zelfs met de volumeknoppen vol open was ik amper te horen…

De handrem

Had ik niet het vermogen hard te zingen? Was ik zo schuchter? Ja en nee. Ik stond op de figuurlijke handrem. Altijd was mijn overactieve mind aan het werk om mij te behoeden voor het gevaar van mijn soortgenoten. Bezig met wat anderen van mij zouden vinden. Als ze maar niet dachten dat ik mijzelf heel goed vond. Dat ik arrogant was. Als ik maar niet te veel op zou vallen. Niets bedreigender dan de scherpe tong van soortgenoten. Niets meer vernederend dan hun hoongelach of spottende blik. De innerlijke dialoog met gevleugelde uitspraken van mijn ouders als “Denk aan de buren” en “Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg” trokken de handrem nog strakker aan.

Wat is de handrem eigenlijk? Het is een overlevingsmechanisme vanuit de oertijd. Stel je voor dat je ineens oog in oog staat met een hongerige tijger. Je moet dan gelijk reageren en niet eerst nog nadenken over of je je veters nog moet strikken of wat de snelste route is. Nadenken kost tijd en die tijd heb je niet: als je niet gelijk reageert eindig je in de bek van de tijger. In een bedreigende situatie nemen onze reflexen het daarom over: je hersenen vertellen je dan wat te doen in plaats van dat je zelf een bewuste keuze maakt. De automatische reactie is te vergelijken met je hand verbranden aan een kachel: je trekt hem dan gelijk terug. Zo snel gaat een reflexmatige handeling.

Om te overleven moeten we vechten, vluchten of bevriezen/verstijven. 

Bevriezen

Als je je vijand niet kunt ontwijken door te vluchten (eerste keuze van je hersenen), te verslaan door te vechten (tweede keuze) dan rest de derde optie: bevriezen of verstijven. Anno 2016 zijn er geen tijgers meer behalve in de dierentuin. Wij hebben nu hele andere bedreigingen of stressbronnen dan de mensen vroeger. Zoals deadlines op werk, prestaties op school,  angst om er niet bij te horen, de vrees buitengesloten te worden of af te gaan als een gieter. Vechten en vluchten doen we nauwelijks nog, bevriezen des te meer (freeze in het Engels): dit is de handrem ofwel de verstijvingsmodus.

Bevriezen of verstijven is letterlijk jezelf voor dood houden. Dieren in het wild doen dit om aan hun prooi te ontsnappen. Want als je dood bent is de strijd over en verslapt de aandacht van de vijand. Hopelijk kun je dan op een onbewaakt moment alsnog ontsnappen. Bijvoorbeeld als de tijger zijn vriendjes gaat halen nadat hij jou ergens heeft achtergelaten. Om je op een later tijdstip met hen samen op te peuzelen. Mensen kennen dit trucje ook. Als een acteur in een film bij een schietpartij doet alsof hij geraakt is en levenloos op de grond blijft liggen in de hoop dat de schutter vertrekt en hem voor dood achterlaat.

Hert in de koplampen

Als je in een acute verstijving terecht komt dan verkrampen je spieren en stokt je adem. Hoewel je lichaam amper beweegt is je geest hyper alert. Soms kun je van schrik helemaal niet meer bewegen, denk aan een hert dat in de koplampen staart.  Het kan zelfs zo zijn dat ook je stembanden verlamt raken en dat er geen geluid meer uit je komt. Dit komt regelmatig voor bij slachtoffers van een misdrijf: ze wilden om hulp roepen maar ze konden geen geluid meer maken.

In ons dagelijks leven zijn er zelden kwesties die gaan over leven of dood. Maar angst doet je wel verkrampen, al is het maar een klein beetje angst. Voor velen is een chronische ondertoon van angst of vrees de normale status quo: zij leven met de handrem aangetrokken. Als je ooit met de handrem aan in een auto hebt gereden, dan weet je wat er gebeurt: je verbruikt veel meer energie en op een gegeven moment begint de auto te roken en stinken. Kun je niet autorijden houdt dan de handrem van je fiets maar eens ingedrukt terwijl je rijdt: het fietst heel zwaar en vermoeiend.

Een eerste indicatie dat je op figuurlijke handrem staat is als je niet vrijelijk durft te zingen of bewegen. Als je een lichte schrikreactie voelt als iemand dat van je vraagt. Als je je stemnaakt voelt. Ook perfectionisme kan een handremaantrekker zijn. In veel gevallen zit daar namelijk de angst om te falen achter (maar niet altijd). De hand die de handrem aantrekt is je denken. Of beter gezegd: een overactief denken dat overal beren en wolven op zijn pad ziet.

Verstijvingssymptomen

Met een aangetrokken handrem door het leven gaan is minder onschuldig dan het lijkt, zeker voor vocalisten. Het heeft een negatief effect op de werking van je instrument. Bij een acute freeze komt er een vloedgolf aan stresshormonen vrij, zoals adrenaline. Bij vechten en vluchten kun je deze energie nog verbranden doordat je actief bent, maar als je bevriest kun je deze energie niet in een activiteit ontladen. In plaats daarvan blijft deze rondhangen in je systeem.

Als je in een chronische freeze leeft, als de handrem altijd enigszins aangetrokken is, dan heb je een te hoge spierspanning in je hele lijf. Het zorgt voor inflexibelere spieren rond het middenrif (wat een goede buikademhaling belemmerd) en aangespannen spieren in nek en schouders (wat de werking van je strottenhoofd beïnvloedt) . Ook heb je een snellere en hoge borstademhaling, terwijl voor zingen een lage buikademhaling in de meeste gevallen idealer is.

Als je op de figuurlijke handrem leeft ga je letterlijk afgeknepen klinken: door een te hoge spierspanning is er minder resonantieruimte en je lichaam is minder soepel en bewegelijk. Voor zingen heb je sterke en flexibele spieren nodig die je ook goed kunt ontspannen: met de handrem aan is dat lastiger. Je klinkt ook minder krachtig en minder geaard: als gevolg van een overactief denken gaat de meeste energie bij mensen op de handrem naar het hoofd. Onze hersenen zijn namelijk een enorme energie slurper: als het lichaam moet kiezen tussen óf energie sturen naar de spieren (wat je nodig hebt om je vocale activiteiten goed te kunnen uitvoeren) óf naar de hersenen, dan krijgen de hersenen voorrang. Wist je dat de hersenen 20% van alle zuurstof en 30% van alle energie in ons lichaam gebruiken?

Ont-freezen: de quick fix

In natuurdocumentaires zie je dat dieren een handig mechanisme hebben om uit de verstijvingsmodus te komen: ze gaan net zo lang trillen en schudden tot het bloed en de energie weer helemaal stroomt. Mensen hebben geen automatische ontfreezer. Als we eenmaal in een freeze zitten, worden we door een  overactieve mind meestal gegijzeld in deze stand. En als het maar lang genoeg duurt wordt het vanzelf onze nieuwe status quo.

Tot we het zat zijn. We genoeg hebben van op de handrem leven. Omdat we vrij willen zijn. Ons willen uiten. De energie weer willen voelen stromen. Met alle remmen los zingen, dansen en lachen. We leven nu en het is te vroeg om al met één been in het graf te staan. Ons al een beetje voor dood te houden om geen prooi te zijn.

De handrem of verstijvingsmodus is niet zo 1,2,3 uit een vocalist gehaald. In de pubertijd is de handrem-modus zelfs eerder regel dan uitzondering. Maar ook veel volwassenen leven met een aangetrokken handrem. Gelukkig is er wel een quick fix die in ieder geval voor eventjes de handrem iets laat vieren. Het hoofdingrediënt van deze anti-freeze is bewegen: springen, schudden en trillen. Hierdoor gaat het bloed weer door het hele lichaam stromen en krijgen alle spieren, je organen, je bindweefsel en weer voldoende bloed en energie. Denk aan de dieren in de natuurdocumentaire. Daarnaast is het belangrijk om diep door te ademen en te zuchten, wat zorgt voor ontspanning. Goed gronden of aarden en met je voeten lekker stampen helpt ook goed. Denk maar aan de rugby spelers die een haka doen voor ze een wedstrijd gaan spelen.

De stem in je hoofd

De quick fix laat eventjes de handrem iets vieren. Je verbrandt hierdoor bovendien stresshormonen. Het echte werk moet helaas nog beginnen: je denken is de hand die de handrem aantrekt, de hoofdoorzaak van het verstijven. Het is fijn om te ontfreezen, maar als je je hand niet van de handrem afhaalt dan ben je binnen no-time weer terug bij af. Tijd dus om de oorzaak af te pakken en niet alleen aan symptoombestrijding te doen.

Aan het begin vertelde ik dat ik bang was voor andere mensen. Tot het moment dat iemand mij vertelde dat iedereen bang is van iedereen. Die chagrijnig kijkende vrouw of man met afkeurende blik in het publiek zijn in real life ook bang voor jou. Het kan zelfs zo zijn dat ze nog banger zijn voor jou dan jij voor hen. Ik vond dit wel interessante gedachte: sinds ik deze mindset heb ben ik voor niemand meer bang. Hopelijk kan dit inzicht jou ook helpen om de handrem iets meer te laten vieren, net zoals het mij hielp.

Maar er is meer nodig dan alleen dit inzicht om de handrem eraf te halen.  Door te luisteren naar de stem in je hoofd kom je erachter hoe jouw denken de handrem aantrekt. Hoe het de fictieve kooi opent vol met beren, wolven en sabeltandtijgers. Waardoor je iedere keer opnieuw het gaspedaal intrapt.

Als de handrem er eenmaal af is en je schijt kunt hebben aan de buren, dan gebeuren er wonderlijke dingen met je stem én performance. Dan komt er ontspanning, flexibiliteit, gaat de energie stromen, krijgt je klank vleugels en win je aan vocal power. Mijn statement is dat iedereen die meer uit zijn stem wil halen niet alleen aan de slag moet met de stem die uit zijn mond komt, maar ook met de stem in zijn hoofd.

In mijn boek ‘Zingen zonder stress ‘leer je de stem in je hoofd beter kennen. Je vindt hier ook tips & tricks om de handrem eraf te halen. Het boek komt in februari 2022 uit bij Schrijverij Mooi Mens. Wil je hiervan op de hoogte gehouden worden, stuur dan een mail naar judithjobsemusic@gmail.com 

Ik ga voor vals

Valse noten: veel vocalisten vinden ze enger dan spinnen, muizen of een verlaten kerkhof bij volle maan om 12 uur ’s nachts. Ten onrechte. Een valse noot, of een paar exemplaren, is niet de graadmeter voor de kwaliteit van een optreden. Er zijn zoveel meer factoren die bepalen of een optreden top was of niet. Zong je vol overtuiging, met hart en ziel? Was je volledig selfexpressed? Wist je het publiek te boeien? In dat geval is een valse noot hier en daar echt geen probleem. Want je raakte en boeide. Met je hart, kwetsbaarheid, overgave en passie.

Een loepzuiver optreden zonder zelfexpressie en zonder dat je ziel er in ligt. De ene ellips komt er nog zuiverder uit dan de ander uithaal. De toehoorder staat vol respect te kijken naar de stembandengymnastiek. Maar geraakt? Nee, dat is hij niet.

Doe mij dan maar een vocalist die met ziel, zaligheid en passie staat te zingen. Die hier en daar eens uit de bocht vliegt, maar wat raakt. Die het publiek weet te boeien. Dat is waar muziek uiteindelijk over gaat: dat je anderen kunt raken, beroeren met je stem.

De fixatie op zuivere noten en de angst voor valse noten: bij een groot deel van mijn leerlingen ben ik veel tijd kwijt aan het dresseren van de overactieve mind. Ze zijn zó bang voor die ene valse noot, aangewakkerd door hun eigen perfectionisme of dat van de mensen om hen heen, dat het ten koste gaat van hun vermogen tot zelfexpressie.

Maar je kunt niet volledig selfexpressed zijn als je mind continu de handrem aantrekt. Je kunt niet vanuit je hart zingen terwijl je interne sportcommentator alles wat je doet van commentaar voorziet. En is het een positieve sportcommentator, dan is het nog tot daar aan toe. Maar hij is meestal negatief, een azijnpisser, vol twijfel en negativiteit. Altijd aan het vergelijken, waarbij jij aan het kortste eind trekt. Aan het negatieve twijfelen we geen moment: aan het positieve daarentegen altijd.

Je kunt alleen maar vanuit je hart zingen, met volledige zelfexpressie als Fikkie in zijn mandje ligt en jij de muziek aan het ervaren en beleven bent. Als alleen de observator in jou aan staat die je op het juiste moment praktische aanwijzingen geeft: “Zak bij die hoge noot door je knieën”. “Doseer hier je ademhaling zodat je bij de volgende uithaal nog voldoende adem hebt”.  De observator heeft geen mening en vergelijkt niet. Hij is als de waakvlam van de CV, die alleen aanspringt op het moment dat er warm water nodig is. Heel pragmatisch.

Dat wat je hoort bij The Voice lijkt de maatstaf geworden, de korenmaat. Maar hallo zeg, als je gaat voetballen begin je toch ook bij de F’jes? We gaan de F’jes toch ook niet beoordelen alsof ze in de eredivisie spelen? Kunnen we niet gewoon met zijn allen genieten van muziek? En van het ontluikende talent, dat zich een weg naar boven baant, worstelt en als diamant steeds verder geslepen wordt in de praktijk? Door vooral te doen en zichzelf in alle kwetsbaarheid open en bloot te geven?

De nationale beoordeelcultuur, aangewakkerd door programma’s als The Voice, is koren op de molen van onze interne sportcommentator. Maar één van de belangrijkste stappen die een vocalist te zetten heeft is de zanikende sportcommentator te vervangen door de meningsloze observator. Deze laatste constateert een valse noot maar vindt er niks van.

“Merk alles op en vind er niks van”, dat is de meditatieve grondhouding. Ik moedig leerlingen altijd aan iets op het gebied van mindfulness of meditatie te doen. Om de observator in zichzelf te cultiveren en de sportcommentator te neutraliseren. Ook die van de mensen om hen heen. Want wat je ook doet, iedereen vindt er altijd iets van. Ik zeg daarom altijd gekscherend: als ze gaan zaniken over wat je aan had op het podium of hoe je haar zat, dan weet je dat je goed hebt gezongen.

En die valse noot, die wordt je echt wel vergeven als jij met plezier op het podium staat en muziek bént. Als je vanuit je hart en ziel performt en raakt. Ik zal je één geheim vertellen: als jij je toehoorders weet te raken met je performance, dan zitten ze in hun hart. Het is hart aan en mind uit, of hart uit en mind aan. En als ze in hun hart zitten, staat de sportcommentator uit. Die valse noot wordt dan óf niet gehoord, of er is niemand die er iets van vindt.

Dus zing, uit volle borst, met heel je ziel en zaligheid en wees niet te bang voor die valse noot. Want, zoals mijn zangjuf Setske Mostaert zei ‘techniek en gevoel heet samen zingen’.