‘Wat doe jij om niet zenuwachtig te zijn voor een optreden?” Iedere artiest die ik ontmoette klampte ik aan met mijn prangende vraag in de hoop de gouden tip tegen podiumstress te ontdekken. Waarom leek iedereen zo zelfverzekerd op het podium en geen last te hebben van stress? Wat was hun geheim?
Ik had de eerste talentenshow op tv á la the Voice en X-factor gewonnen. Daarna stond mijn eigen gecomponeerde debuutsingle ‘You” wekenlang bovenaan de hitparade en domineerde bijna een jaar lang de playlists. Mijn single werd goud en ik sleepte zelfs een TMF-award in de wacht voor ‘beste nieuwkomer’.
Ineens zat ik in dezelfde ‘league’ als Marco Borsato, Anouk, Ilse de Lange en andere bekende zangers en zangeressen. Ik trad op bij ieder toonaangevend muziekprogramma op radio- en tv. Ik deelde een kleedkamer met mijn muzikale jeugdhelden en had goede gesprekken met de crème de la crème van de Nederlandse popmuziek bij het buffet achter de coulissen.
Het klinkt als een geweldige droom die uitkwam maar het moment dat ik het podium moest betreden veranderde die droom in een nachtmerrie. Het angstzweet brak mij uit, ik kreeg kluts knieën, mijn hart bonsde in mijn keel, mijn ademhaling kreeg hyperventilatie-achtige trekjes en mijn stem deed niet meer wat ik wilde. Als ik een automobilist was zou ik zeggen dat ik de controle over het stuur kwijtraakte. Ik voelde mij overgeleverd aan de goden en dacht maar aan één ding: ‘wanneer is dit optreden voorbij’.
Ik was eigenlijk wel een beetje verbaasd dat ik ineens zo een last had van podiumstress. Ik was 30 toen ik doorbrak, in mijn beleving al behoorlijk oud. Mijn leven was tot dan toe niet bepaald over rozen gegaan maar het had mij de wijze les ‘What doesn’t kill you makes you stronger’ geleerd. Ik mediteerde al 10 jaar twee maal daags dus ja ik vond mijzelf behoorlijk zen.
Ook muzikaal gezien had ik aardig wat ervaring. Voor ik bekend werd had ik jarenlange podiumervaring opgebouwd: ik trad met bandjes op in kroegen, popzalen, bij feesten en bruiloften. We wonnen zelfs een aantal bandwedstrijden. Ik vond het altijd spannend om op het podium te staan maar 200 á 300 man waren wel te doen. Bovendien voelt optreden met een band als gedeelde smart: gaat het mis, dan heb je het samen verkloot. Ook duurt een optreden met band minstens een paar nummers. Het eerste nummer voelt altijd als een auto die aangeduwd moet worden: je moet even wennen aan het publiek, aan het podium en aan het geluid. Zelfs na een soundcheck, want een gevulde zaal klinkt anders dan een lege zaal. En als het voor het ‘echie’ is gaan drummers ineens harder slaan en draaien gitaristen aan hun volumeknop, dus wég is je lekkere monitorgeluid. Maar als de motor eenmaal op dreef is en de stem warmgedraaid gaat het zingen steeds lekkerder en kunnen moeilijkere nummers aan bod komen.
In die setting wist ik mij altijd prima te redden. Maar toen ik een hit scoorde hoefde ik in de meeste gevallen alleen maar langs te komen voor dat ene nummer. Meestal met alleen een karaokeband, heel soms met gitaristen voor een akoestische versie. Maar laat dat ene nummer nou precies het moeilijkste nummer zijn wat ik had kunnen schrijven: met een paar belachelijk hoge uithalen die je er alleen goed uit krijgt als je flink op stoom bent. Daarnaast: voor 12.000 man in AHOY dat ene liedje zingen terwijl alle schijnwerpers op je gericht zijn, de pers in volle getalen aanwezig is om je performance te recenseren er ook nog eens meer dan een miljoen mensen thuis zitten te kijken is toch echt andere koek dan de 25-jarige bruiloft van Cor en Loes.
Mijn podiumstress drukte mij met de neus op de feiten: blijkbaar was ik niet zo zen als ik dacht. Er waren geen zelfhulpboeken te vinden over dit item en ik kon ook niet online googlen op ‘podiumstress’ om de eenvoudige reden dat google in 2001 nog niet bestond. Dus er zat niks anders op dan op een andere manier aan mijn informatie te komen: het op de man af vragen. Aan artiesten met wie ik een kleedkamer deelde. Met wie ik samen in de make-up zat. Of een in de rij stond voor een buffet.
Ik wilde net als zij relaxed en vol zelfvertrouwen op het podium staan. Genieten in plaats van survivallen. En vooral ook op het podium die 10 zijn die ik in de badkamer was. Ook al zei iedereen na afloop ‘Je was geweldig!’ ik was niet blij. Omdat ik wist dat het beter kon. Voor de perfectionist in mij was dat magere zesje écht niet goed genoeg.
Ik was dus een zangeres met een missie. Het eerste wat ik ontdekte was dat ik niet de enige stresskip was: een vorm van podiumstress hebben is eerder regel dan uitzondering. Het is ook niet per sé iets negatiefs: het houdt je scherp en gefocust. Mijn tweede ontdekking was dat niemand een gezonde coping stijl leek te hebben om met stress te dealen. En wat ik nog opvallender vond: niemand leek daar toen ook echt in geïnteresseerd (gelukkig is dat tegenwoordig anders).
De gouden tips die ik kreeg kwamen ongeveer hier op neer:
“Gewoon een glaasje whiskey drinken voor je het podium op gaat’ zei artiest A.
“Een jointje roken, daar word je zo lekker relaxed van ” was de tip van artiest B.
“Haal een receptje voor betablokkers bij je huisarts: dan kan je hart niet te hard gaan bonzen en houd je je stress onder controle’ zei artiest C. “Hele volksstammen doen dat, vooral violisten in grote orkesten’.
“Ik moet altijd overgeven van de zenuwen voor ik het podium op ga” zei artiest D. “En daarna gooi ik mijn denken plat met een paar glazen wijn, werkt als een trein”.
Ik dronk nooit alcohol, wilde geen drugs gebruiken en al helemaal geen medicijnen slikken. Ik wilde op een gezonde manier mijn podiumstress de baas worden. Ik ging op zoek naar een natuurlijke oplossing en kwam uit bij Bach Rescue Remedy druppels, een rustgevend middeltje gemaakt van bloesems. Ik nam twee druppels onder de tong voor ieder optreden. Niet dat ik van mijn podiumstress af was, maar ik werd er wel meer ontspannen van. Tot ik bij een belangrijk optreden mijn flesje vergeten was. Het voelde alsof de wereld verging. Ik schrok ervan hoe neurotisch afhankelijk ik van dat flesje was geworden. Ook al kun je niet verslaafd raken aan het spul, ik was op zijn minst verslaafd geraakt aan het idéé van de druppels. Ik kon mij ineens levendig voorstellen hoe een junk zich moest voelen als zijn dope op is.
De maat was pas écht vol toen ik ongemerkt een overdosis had genomen. Iets dat niet mogelijk is volgens de bijsluiter. Maar bij mij werkte het toch anders. Op een dag had ik zoveel verschillende optredens gehad, iedere keer 2 druppeltjes onder de tong, dat ik aan het einde van de dag klonk als een zwoele 06-telefoniste. De hoge tonen die zo kenmerkend waren voor mijn nummer, waren verdwenen. Niet alleen mijn stress was gezakt, maar blijkbaar ook mijn strottenhoofd. Mijn tong lag als een gedrogeerd stuk vlees in mijn mond waardoor ik ook nog licht ging slissen. En toen moest ik nog live zingen in een radioprogramma…. Ai….
Blijkbaar was er voor mij geen short cut naar minder podiumstress: mijn zoektocht naar de gouden tip tegen podiumstress begon. Ik startte met een thuisstudie stressmanagement. Het artiestenbestaan bestaat vooral uit wachten, wachten en nog eens wachten: tussen de bedrijven door kon ik mooi studerend de tijd doden. Dat scheelde bovendien vermoeiende gesprekken over koetjes en kalfjes achter de schermen. Met mijn neus in de boeken gaf ik het duidelijke signaal ‘ik ben er even niet niet’ af. En dat vond ik prettig, want voor een optreden zit ik het liefst in mijn eigen bubbel.
Ik vond het onderwerp zó interessant dat mijn zoektocht uitmondde in een nieuwe missie: stresscoach worden. Ik ontdekte namelijk dat stressmanagement in de muziek business zwaar onderbelicht was. Ik werd omringt door artiesten, managers en andere mensen die dagelijks artiesten begeleiden. Van hen kreeg ik waardevolle en interessante tips, maar die waren vooral van het kaliber ‘hoe hoos je het water uit de boot’ in plaats van ‘hoe dicht je het gat in de boot’.
Daarnaast hadden weinigen door hoe ik worstelde met mijn nieuwe bestaan. Door mijn plotselinge succes stond mijn hele leven op zijn kop. Mijn gedragsrepertoire voldeed niet meer en ik moest mijzelf razendsnel opnieuw uitvinden en ontwikkelen. Van iemand die geen nee zei naar iemand die haar grenzen goed aangaf bijvoorbeeld. En dat zorgde weer voor andere problemen, want als je nee verkoopt krijg je ook conflicten die je eerst niet had. En hoe ga je daar dan weer mee om? Stress was dus all over the place; niet alleen op het podium maar ook daarbuiten.
Ik volgde een HBO-opleiding stressmanagement, een NLP-opleiding (Neuro Linguïstisch Programmeren), een opleiding familieopstellingen en volgde verschillende cursussen en workshops. Ik sprak wetenschappers, deed mee aan wetenschappelijke onderzoeken en begon later ook mijn eigen onderzoek te doen in mijn eigen praktijk voor zangles en stemexpressie.
Ik ontdekte dat de belangrijkste oorzaak van podiumstress de mind is. Het woord mind wordt vaak gebruikt als ander woord voor het denken, maar het is méér dan dat. Het omvat ook je gevoelens, je herinneringen (zowel bewust als onbewust), het waarnemen, je bewustzijn. De mind bepaalt hoe we de werkelijkheid waarnemen en hoe we die ervaren. De mind is met één ding heel erg druk bezig: overleven. Als er gevaar dreigt wordt het hele lichaam in een alerte toestand gebracht. Je hart gaat sneller kloppen, je ademhaling versnelt, je gaat hoger door je borst ademen en je spierspanning verhoogt: allemaal factoren die direct van invloed zijn op je stem en zangprestaties. Daarom zijn vocalisten zo ontzettend kwetsbaar voor stress: stress is de grootste saboteur van je zangprestaties, performancekiller numero uno.
Om je stress de baas te worden moet je drie dingen doen:
- Weten wat stress is: waardoor ontstaat het, wat doet het met je en hoe herken je het bij jezelf
- Ontdekken wat jouw triggers zijn. Een trigger is datgene wat de alarmbellen doet rinkelen, wat een stressreactie in gang zet. Ieder mens is anders: waar jij gestrest van raakt hoeft niet datgene te zijn waar een ander gestrest van raakt.
- Je anti-stress-gereedschapkist vullen. Je hebt tools nodig om de alarmbellen van je body-mindsysteem uit te zetten als de zenuwen door je lijf gieren. Leren om je zenuwstelsel te kalmeren is essentieel: met dat bonzende hart, hoge ademhaling en hoge spierspanning kun je namelijk echt niet lekker zingen. Mindmanagement is een ander belangrijk onderdeel. Je gedachten kunnen helpen stress te verminderen, maar ze kunnen ook stress veroorzaken.
Dé gouden tip tegen podiumstress bestaat dus niet. Je stress de baas worden is een ontdekkingstocht naar je zelf. Naar hoe jouw lichaam, je instrument, functioneert en reageert. Wat de impact daarvan is op jouw stem en hoe je daar invloed op uit kunt oefenen.
Het mooie is dat je daar ook buiten het podium om veel profijt van hebt. Het maakt je weerbaarder, het geeft zelfvertrouwen en lef en je wordt vrijer in je denken, voelen en doen. Maar het allergrootste geschenk van deze ontdekkingsreis naar jezelf is misschien wel het magische effect dat het op je stem heeft.
En hoe het nu met mijn podiumstress is? Ik heb een gezonde spanning voor ik het podium op ga, niet meer en niet minder. Ik kan nu meer genieten van optreden dan ik ooit gedaan heb.
Het is jammer dat er niet één tip te geven is tegen stress, maar als anderen straks als gouden tip mijn boek “Zangmagie: zingen zonder stress” noemen is mijn missie die in 2001 begon méér dan geslaagd.
Het boek ‘Zangmagie: zingen zonder stress’ komt op 22-02-2022 uit bij schrijverij Mooi Mens.
Foto: Judith samen met visagist Mari van de Ven na het winnen van het RTL4 programma Your Big Break in 2000
Judith Jobse 