Zing je ego de deur uit met mantra’s

Zingen: voor veel mensen voelt het laten horen van je eigen stem kwetsbaar en intiem. De stem is een faculteit die zich grotendeels aan onze emotionele controle onttrekt. En dat vindt ons ego, die altijd bezig is met looking good en vermijden dat je een modderfiguur slaat, erg vervelend. We willen anderen er dolgraag van overtuigen dat we capabel, succesvol en aantrekkelijk zijn. Maar er komt een moment dat je je eigen toneelspel zat bent. Jouw ego je geluk en intimiteit juist in de weg staat. Dan wordt het tijd om je ego de deur uit te zingen. Waarom zingen? Omdat zingen een ingang is naar het hier-en-nu, de egoloze zone. En de stem onze zwakke plek als het gaat om looking good. 

Zingen, zo natuurlijk als het voor kleine kinderen is, zo een big deal is het voor grote mensen. Velen vinden het heel intiem en kwetsbaar om hun stem te laten horen. En kwetsbaar zijn doen we liever niet. Althans, niet en publiek. Ik durf te wedden dat als je 10 mensen de keuze geeft naakt met een zak over het hoofd een rondje door de stad rennen of een liedje zingen voor publiek, het merendeel kiest voor naakt een rondje rennen. Want je stem is zo ongeveer het enige wat zich in alle naaktheid laat horen voor wat het is. Waarin je weinig kunt maskeren en verbergen en wat zich grotendeels aan onze emotionele controle onttrekt. Ben je verdrietig, geïrriteerd, gestrest, nerveus of juist heel blij: het toont zich in je stem.

Looking good

Een faculteit die zich slecht laat controleren en bedwingen is iets waar ons ego als de dood voor is. Want één van de belangrijkste bezigheden van het ego is looking good: anderen ervan overtuigingen dat we capabel, succesvol en aantrekkelijk zijn. Dat we alles onder controle hebben. Het ego doet er dan ook alles aan om te vermijden dat we een modderfiguur slaan, ofwel looking bad. Ons hele leven zijn we bezig met het hooghouden van een beeld van onszelf, niet alleen naar anderen, maar vooral ook naar onszelf. Ons huis, carrière, auto, gezinsleden, vrienden, vakanties: het moet allemaal in dat plaatje passen.

Zwakke plek

En dan is er de stem. Die zich niet laat dwingen. Speelt het spelletje niet mee, zeker niet zingend en als er emoties in het spel zijn. Dit komt doordat de nervus vagus, de langste en krachtigste zenuw van ons lichaam die van onze hersenen naar de organen in de borst en in de buik loopt, verbonden is met onze stemplooien. Onze stem is een indicator van onze gemoedstoestand. Het lichaam kan liegen, maar in stressvolle omstandigheden kan de stem dat niet.  Je kunt dus nog zo alles onder controle denken te hebben: als de zenuwen door je keel gieren, dan hoor je dat. Je kunt nog zo een pokerface opzetten, als je verdrietig of geraakt bent, dan druipt het van je stem af: brok in de keel, geknepen geluid, heesheid, stotteren. Je kan zoveel gevoel en liefde uitspreken, maar als het niet vanuit het hart komt dan klinkt de zachtheid niet door in je stem. De stem is onze zwakke plek als het gaat om looking good: het kan ons genadeloos door de mand doen vallen.

Mind

En dan nog het hele ding van zuiver zingen en goed kunnen kunnen zingen: zodra iemand zijn mond opendoet en gaat zingen, springt de oordelende functie van de mind aan, zoals de vlam van een gasboiler zodra de warmwaterkraan open gaat. We vinden er van alles van als een ander gaat zingen. Lelijk, vals, onzuiver, niet goed overgebracht, tenenkrommend slecht, het raakt niet. In een gunstig geval oogst je waardering, maar de kans is groot dat je zangkwaliteiten gefileerd worden.

Spotlights

En het houdt niet op bij onze stem: het is een nationale sport om degene die in de spotlights gaat staan te beoordelen. Al onze frustraties, kleinzieligheden en jaloersheden krijgen vrij spel en worden geprojecteerd op degene in de spotlights of op het podium. Dingen die je niet geacht wordt en publiek te zeggen over de buurvrouw, je baas of een familielid, mag je over hen vrijelijk uitstorten. En omdat we allemaal weten dat het zo werkt (omdat we er allemaal aan meedoen) kijken we héél goed uit om onszelf in het middelpunt van belangstelling te zetten, zéker zingend. Uit angst voor de stem in het hoofd van de ander, uit angst weggehoond te worden of een slecht figuur te slaan.  Jezelf in het middelpunt plaatsen staat voor velen gelijk aan jezelf voor de leeuwen gooien. Het is dan ook niet zo vreemd dat het laten van je stem als doodeng ervaren kan worden.

Niks mis met het ego

Op zich is er niks mis met het ego en looking good. Sterker nog, het is belangrijk om een sterk ego op te bouwen voor je het de deur uit kunt zingen. Die stap kun je niet overslaan. Een sterk ego hebben we nodig om ons leven op te bouwen en kansen te creëren. Ik zal het illustreren met een voorbeeld uit mijn eigen leven. Als kind had ik niks met looking good. Ik merkte op dat grote mensen zich anders voordeden dan ze waren. Dat ze een masker droegen.  Ik snapte het niet: waarom jezelf anders voordoen dan je bent? Om indruk te maken op anderen? Wat is er mis met wie je bent? Of met hoe je je voelt? Ik zag het nut van al dat toneelspel niet in en bleef liever bij mijzelf.  De tol die ik moest betalen voor de weigering om mij anders voor te doen dan ik was was hoog: ik werd gepest omdat ik anders was. De door mij felbegeerde hoofdrol in de groep 8 musical ging aan mij voorbij naar iemand die in mijn ogen niet kon zingen. Bij gym werd ik altijd als laatste gekozen. En ik was niemands favoriete vriendin, leerling, nichtje of kleinkind.

Waardeloos

Door mijn onwil (en misschien ook wel onvermogen) mij aan te passen en het toneelspel mee te spelen kreeg ik weinig bevestiging. Uiteindelijk trok ik dan ook de conclusie dat ik niet echt de moeite waard was. En die conclusie werd continue bevestigd door situaties in het leven.  Zo kreeg ik op mijn 29^ste bij een gesprek met een platenmaatschappij te horen dat ik onverkoopbaar was omdat ik te oud en te lelijk was (over dat gesprek heeft degene die mee was een hilarisch blog geschreven met de naam ‘De Tiet; ) Een aantal maanden na mijn platenmaatschappij-fiasco had ik een auditie voor Joop van den Ende. Omdat ik gewoon heel graag een keer één van mijn eigen geschreven liedjes op tv wilde laten horen. Ik ging totaal zonder verwachtingen naar de auditie omdat ik toch als wist dat ik onverkoopbaar, te oud en te lelijk was. Ik had daarom niet eens de moeite gedaan mij leuk aan te kleden of op te maken. Want het ging tenslotte om de muziek. Waarom wordt van een zangeres verwacht dat ze eruit ziet als een fotomodel, terwijl niemand de eis aan een fotomodel stelt dat ze moet kunnen zingen? Belachelijk vond ik het. Als ze niet door mijn muziek heen konden luisteren, dan maar niet.

Glitter and glamour

De auditielocatie was gevuld met strak in het pak zittende mannen en opgedofte glitter-and-glamour vrouwen. Vaak in gezelschap van een nerveuze manager. Ik wist gelijk ‘dit wordt helemaal niks’. De vragen die ik tijdens de intake kreeg ondersteunden mijn gut-feeling. Vragen als ‘Zou je je haar kort laten knippen en zwart laten verven als wij dat van je eisen?’ Nee natuurlijk niet! ‘Zou je het zien zitten om je nummer aan een danceproducer te geven en die de vrije hand te geven er iets heel anders van te maken?’ No way!  Ik ging naar huis en wist zeker: ik was al bij de intake afgeserveerd.

Hopeloos geval

Mijn verbazing was des te groter toen dat niet het geval bleek te zijn. Misschien wel juist omdat ik zo een hopeloos geval leek en er daardoor veel eer te behalen viel. Dus ineens was ik deelnemer aan het RTL4-programma Your Big Break, de voorloper van talentenshows als The Voice, Idols en The x-factor, en kreeg ik de kans mijn nummer aan de wereld te laten horen. Er moest veel werk verricht worden om mij tv-waardig te maken. Ik kreeg een make-over van topvisagist Mari van de Ven. Ik kreeg een sessie bij een coach die mij leerde meer zelfvertrouwen uit te stralen. Muzikaal werd ik gekoppeld aan producer en artiest Humprey Campbell.

Onzichtbaar

Vlak voor mijn eerste TV-performance ging ik eten in de kantine van Joop van de Ende. Ik had net een make-over gekregen van Mari van de Ven en had prachtige kleren aan. Ik herkende mijzelf niet meer, zo mooi zag ik eruit. Ik zal nooit vergeten wat er toen gebeurde. Ik liep door de gang en mensen draaiden hun hoofd naar mij om. Een man in de lift glimlachte naar mij.  Een vrouw hield de deur voor mij open. Mensen die totaal out of my league waren knoopten een praatje met mij aan. Een groepje mannen in de kantine deden een sjanspoging.  Ineens viel bij mij het kwartje wat de fun was van aan het meedoen aan het Grote Toneelspel, aan het Circus. Er gaan letterlijk en figuurlijk deuren voor je open. Deuren die niet opengaan als je onzichtbaar bent, als je je aan de middenmoot aanpast, als je als een grijze muis door het leven hobbelt.

Video: Your Big Break: van grijze muis tot podiumdiva

Strings en push-up BH’s

Ik won de talentenshow en kreeg als prijs een platencontract. Driekwart jaar later kwam mijn nummer op single uit en stond in no time bovenaan de hitparade. Ik kreeg een persoonlijke manager die mij de regels van het spel moest leren, want ik moest daar flink in bijgespijkerd worden. Ze stond hoofdschuddend voor mijn kast waarin alleen maar comfortabele onderbroeken tot aan mijn oksels, bergschoenen, tuinbroeken en oversized shirts te de vinden waren. Er werd budget vrijgemaakt om mijn kledingkast opnieuw te vullen. Ik leerde op kleine hakken lopen en strings en push-up BH’s dragen. Ik kreeg hairextensions en leerde mijzelf opmaken. Ook moest ik leren om als artiest binnen te komen en niet als mijzelf. De eerste paar optredens werd mijn persoonlijk manager met haar charisma en goede kledingsmaak nog wel eens voor mij aangezien. En ik met mijn haar in een staartje en een comfortabele regenjas voor haar. Dat moest veranderen.

Zandbak

De lol en zin van je rol met verve meespelen in het Grote Circus werd mij steeds helderder. Ik vond het leuk dat ik een ander effect had op mensen dan daarvoor. Ineens lagen de kansen voor het oprapen. Had iedereen met mij op school of in de zandbak gezeten. Waren mensen trots op mij die mijn daarvoor nooit een blik waardig hadden gegund. Had ik massa’s vrienden en kennissen en meer uitnodigingen voor feestjes en verjaardagen dan ik dagen in de week had. Ik kon mij dan ook helemaal voorstellen dat succesvol zijn en looking good voor velen zwaar verslavend is.

Dienstweigeraar

Hoewel ik het prima vond om aan de oppervlakte het spel mee te spelen, dieper dan de opervlakte ging het niet. Ik kon mij nooit helemaal  identificeren met de rol van de succesvolle Judith. Daarvoor was ik te lang een dienstweigeraar geweest. En stond de observatormodus te veel aan doordat ik sinds mijn studententijd dagelijks mediteerde. Het was mij heel helder dat mijn nieuwe contacten vooral geïnteresseerd waren in de succesvolle Judith. Ze hadden een beeld van wie ik was en hadden daar een relatie mee, in plaats van dat ze echt contact hadden met en geïnteresseerd leken te zijn in wie ik was: met mijn angsten, gektes en gedachtenwereld. Dat voelde eenzaam. Ik had ook heel goed in de gaten dat ik een statussymbool was geworden en door anderen gebruikt werd om hun status en succes te bevestigen. Gezien worden met succesvolle mensen is heel belangrijk voor veel succesvolle (en vooral ook minder succesvolle) mensen.

Identificatie

Om mij heen zag ik steeds meer voorbeelden van dat succes en looking good een kiem van ongeluk in zich meedragen. Om te laten zien dat we succesvol, aantrekkelijk en capabel zijn omringen we ons met huizen, auto’s, spullen en mensen die die boodschap ondersteunen. Ook onze carrière en gezinsleden kunnen voor dat doel worden ingezet. Hoe meer je je identificeert met je rol en gaat geloven in het beeld dat je van jezelf hebt gecreëerd hebt, hoe meer je er slaaf van wordt. Hoe kwetsbaarder je wordt. Hoe meer je op je hoede bent voor fouten en situaties die de huidige status quo en het zorgvuldig gecreëerde beeld over jezelf kunnen aantasten. Hoe meer je op je tenen moet  lopen. Voor je het weet is je succes en de geweldige beeldvorming over je zelf op een dag je eigen geschapen gevangenis geworden.

Onvermijdelijkheid

Er komt altijd een tijd dat het moeilijk wordt om het beeld over jezelf hoog te houden. Bij wie gaat het nou niet mis in het leven? Vroeger of later raakt iedereen wel een keer baan, huis, gezondheid, partner of geloofwaardigheid kwijt. Dat is de onvermijdelijkheid van het bestaan. Voor alles is een komen of gaan. Als je zelfbeeld en je gevoel van geluk aan je buitenkantje en prestaties gekoppeld zijn, dan zul je er alles aan doen om te proberen het beeld van jezelf hoog te houden. En dat kan je heel veel inspanning, tijd en geld kosten. Ook komt er een moment dat je winning formula ofwel het gedragsrepertoire waarmee je oorspronkelijk je successen behaalde, tegen je gaat werken (vaak in intieme situaties).

Eenzaamheid

Eén van de prijskaartjes van het looking good van ons ego is eenzaamheid. In het minst erge geval voel je je eenzaam omdat je weet dat mensen niet weten wie je echt bent. En dat ze zich relateren met een beeld, met verwachtingen van jou, maar niet met wie je daadwerkelijk bent. Eén gradatie verder voel je je een bedrieger, een oplichter die weet dat het allemaal niet is wat het lijkt en doe je angstvallig je best om niet door de mand te vallen. In het ergste geval, dat van totale identificatie, geloof je zo in de rol die je speelt dat als er iets mis gaat je dat ziet als persoonlijk falen. Dat is zo een ramp dat je er alles aan zal doen om te voorkomen dat het misgaat omdat je geluksgevoel direct aan je buitenkantje en prestaties gekoppeld zijn.  Hoeveel vrijheid heb je dan in het leven? Hoe authentiek kun je dan nog zijn? Hoe kwetsbaar ben je dan?

Impact

Na een tijdje het spel te hebben meegespeeld maakte ik de balans op: was ik er gelukkiger van geworden dat ik succesvol was en goed het spel in het Grote Circus mee kon spelen? Het had een aantal positieve veranderingen in mijn leven teweeggebracht en ik had leuke en waardevolle ervaringen opgedaan. Maar in mijn hart was ik gelukkiger voor mijn succes. Toen er minder verwachtingen waren, ik vrijer was in mijn doen en laten en mijn relaties authentieker. Ik zei mijn muziek carrière aan de top gedag: dan maar minder good looking, minder geld en minder succes, maar meer tijd voor mijn kinderen, meer vrijheid en meer rust in mijn leven.  Ik bleef wel muziek maken en optreden. Ik had er zowaar plezier in gekregen om het spel te spelen, mits op kleinere schaal: enkel rondom het podium. Niet meer in mijn gehele leven: als ik in de auto naar huis zat, mocht de onzin weer afgelopen zijn.

Moe van looking good

Maar zelfs dat, een aantal uren looking good voor een optreden ging mij steeds zwaarder vallen. Als artiest wordt er van je verwacht dat je er spik en span uitziet. Als je in de twintig of dertig bent is dat geen probleem, maar als je zoals ik een 45-plusser bent wordt dat steeds lastiger. Ik heb geen zin in kunstgrepen zoals hairextensions en botoxbehandelingen om aan de verwachtingen te kunnen blijven voldoen. Of zoveel make-up op te moeten smeren dat ik op een wassen beeld lijk. Ook speelt energiebeheer een steeds belangrijkere rol: de tijd dat ik met energie kon smijten is voorbij. Als ik iets doe moet ik er voldoende energie van krijgen. Van zingen krijg ik altijd energie, maar mijzelf oppompen voor een optreden en het bijbehorende keurslijf aantrekken kost mij meer energie dan het zingen zelf mij oplevert. Dat dat zo was kwam ik vooral achter toen ik mantra’s ging zingen.

Mantra’s

Mantra’s zijn woorden of zinnen, meestal in de oeroude taal Sanskriet.  Mantra’s kunnen gereciteerd of gezongen worden. (Meer over het zingen van mantra’s kun je lezen in mijn blog ‘Mantrazingen is hot’)  Het zingen van mantra’s is totaal anders dan het zingen van popliedjes of opera. Het is compleet voorbij looking good. Het is zingen van binnenuit. Het gaat om de ervaring en niet om hoe het eruit ziet. Performance speelt geen enkele rol. Hoe goed of slecht je het doet, er niemand die applaus geeft (tussen de nummers door is er stilte) of commentaar geeft. Er is totaal geen meetlat. Het is nergens mee te vergelijken. Zelfs de nummers hebben geen vaste duur of tempo. In het begin moest ik daar heel erg aan wennen: had ik de neiging toch te gaan performen. Maar toen ik eenmaal door had dat helemaal nergens op sloeg en alles losliet, gebeurde er iets nieuws. Alhoewel, nieuws, eerder iets heel ouds….

Magie van zingen

Als het ego niet meer bezig is met looking good of het vermijden van looking bad, kan het denken tot rust komen. Als geen enkel zintuig meer bezig is met wat het effect is op het publiek, kan de intuïtie het overnemen. En dan gebeurt er iets magisch…. Je kunt helemaal opgaan in de muziek, één worden met de klanken. Je lost erin op en bent niet meer aan het zingen maar wordt gezongen. Er is geen klein ikje meer en je wordt één met het grotere geheel. En onderschat niet het effect van de eeuwenoude klanken van mantra’s: al zingend kom je in het hier-en-nu terecht wat een mindloze zone is. Waar geen ego is, alleen ziel. Welkom thuis.

Bevrijdend

Zingen van mantra’s kan heel bevrijdend zijn als je je eigen keurslijf en looking good zat bent. Als je alle ruimte wil ervaren om je stem te laten klinken, tot expressie te brengen. Weer thuis te komen bij jezelf. Er zijn geen andere mensen die er iets van vinden: iedereen is met zijn eigen ervaring bezig. Het kan zijn dat je daardoor geconfronteerd wordt met je eigen overactieve mind die aan het vergelijken is, etiketjes plakken en oordelen. Want die aparte ambiance, de hypnotiserende oosterse klanken en die types die zich helemaal mee laten voeren door de muziek daar vindt onze Westerse mind van alles van. Het fijne van mantra’s is ook dat er geen vergelijkingsmateriaal is voor hoe ze moeten klinken: het zijn geen hitjes van de radio. Dus er is ook geen meetlat waar je jezelf langs kunt leggen. En niets waar je jezelf mee kunt vergelijken (ook een favoriete bezigheid van het ego). Er is vooral jij, je stem en de muziek.  Na het zingen ga je met een leeg hoofd en een vol hart weer naar buiten.