Overactieve mind: saboteur van performance en gezondheid

Tollen stress- en paniekgedachten door je hoofd voor je het podium opgaat? Of ga je daardoor het podium juist niet op? Heb je in gedachten al 20 x opgetreden voordat de show daadwerkelijk plaatsvindt? Uit behoefte aan controle of omdat je nou eenmaal een overactieve mind hebt die overal beren en wolven op de weg ziet? Lees dan vooral verder.  Gedachten hebben een rechtstreekse invloed op ons lichaam. Met je denken kun je je performance niet redden, maar saboteer je deze juist: het is de perfecte anti-warming up. 

Veel vocalisten hebben er last van: een overactieve mind, die uit behoefte aan controle of uit gewoonte gaat malen en rampscenario’s bedenken, vooral in de buurt van een optreden. Je denkt misschien dat het niet uitmaakt wat je denkt: gedachten zijn immers maar gedachten. Maar ik heb slecht nieuws voor je. Gedachten zijn weliswaar niet zo zichtbaar en tastbaar als je nieuwste outfit of de weerman op TV, maar ze hebben wel degelijk een rechtstreekse uitwerking op ons lichaam en gezondheid. Er is een rechtstreekse connectie tussen ons lichaam en onze gedachten. Zo zorgen tobben en piekeren bijvoorbeeld voor fysieke stressreacties en verkramping, vergiftigen ze het lichaam en ondermijnen onze gezondheid. Het is een illusie om te denken dat gedachten geen effect hebben. Je gedachten kunnen je performance behoorlijk saboteren voordat je uberhaupt in de buurt van een podium bent. Gedachten kunnen je instrument, je lichaam, laten verkrampen en verstijven. Het is de perfecte anti-warming-up.

Gedachten beïnvloeden ons lichaam direct

Er is een directe connectie tussen onze gedachten en ons lichaam. Hoe werkt dat? Om te overleven moet ons lichaam in staat zijn adequaat te reageren op de omgeving. Staat er ineens een tijger voor je neus, dan moet je kunnen vechten of vluchten en wordt er adrenaline aangemaakt. Valt er niet te vechten of te vluchten, dan verstijf je, wat een soort ‘jezelf voor dood houden’ is, in de hoop dat de aanvaller afdruipt en/ of zo min mogelijk schade aanricht. De informatie over de buitenwereld krijgt het lichaam via de hersenen die met de buitenwereld in contact staan via de zintuigen.

Zintuigelijke indrukken

Onze zintuigen zijn de toegangspoorten tot onze hersenen. Dankzij hen kunnen we zien, voelen, proeven, horen en ruiken. Prikkels van buitenaf, bijvoorbeeld een beeld, geluid of geur, veroorzaken elektromagnetische trillingen. Die trillingen veroorzaken een elektrische ontlading in de kern van een zenuwcel in de hersenen (neuron). Bij die elektrische ontlading komen er stofjes vrij, de zogenaamde neurotransmitters. Deze neurotransmitters zorgen ervoor dat een elektrische stroom met informatie naar de hersenen gaan. Je kunt het vergelijken met de nulletjes en de ééntjes waarmee onze computers rekenen.  In de hersenen worden deze elektrische stroompjes omgezet in plaatjes: geluidsplaatjes, beeldplaatjes, geurplaatjes, gevoelsplaatjes en smaakplaatjes, net zoals in onze computer de nullen en de enen om worden gezet in beeld en geluid. Dit is het materiaal waarmee de hersenen kunnen ‘rekenen’. De uitkomst van de rekensom zorgt ervoor dat de hersenen het lichaam aanzetten tot de juiste actie. De boodschappers die het hele fysieke circus aansturen zijn onze hormonen.  Samengevat kun je zeggen dat gebeurtenissen in de wereld bio-elektrische en bio-chemische effecten in het lichaam teweegbrengen.

Gedachten

Niet alleen zintuigelijke prikkels kunnen processen in de hersenen van start laten gaan: ook het denken kan dat. De hersenen kunnen echter geen onderscheid maken tussen een gedachte en een zintuigelijke prikkel: het effect op het lichaam is hetzelfde. Dit komt doordat gedachten ook elektrische impulsen zijn die dezelfde neurale netwerken gebruiken als de elektrische stroompjes afkomstig van zintuigelijke prikkels. Het gevolg is dat de beeldplaatjes en geluidsplaatjes die de hersenen aangereikt krijgen via zintuigelijke prikkels, hetzelfde zijn als die van gedachten. Zo slim is onze ‘computer’ dus niet. Om te checken of dit klopt hoef je alleen maar het volgende experiment te doen. Denk eens aan een sappige citroen: zie voor je geestesoog een citroen en neem daar in gedachten eens een hap van: proef het zure sap en voel hoe het overtollige sap langs je vingers naar beneden druipt. Je zal merken dat je speekselklieren gelijk beginnen te werken. En ander voorbeeld: mannen kunnen een erectie krijgen alleen al door de gedachte aan een aantrekkelijke vrouw.

Van gedachte naar biochemie

De hypofyse is de plek in de hersenen waar informatie uit de buitenwereld (zintuigelijke prikkels) en binnenwereld (gedachten) wordt omgezet in biochemie. Immers, het lichaam moet voor zijn overleving telkens in staat zijn adequaat te reageren op de omgeving. Staat er ineens een tijger voor je neus, dan moet je dus kunnen vechten of vluchten en wel reflexmatig, in split second. Het systeem van signalering en reactie is dan ook zo snel, dat je lichaam al een biochemisch antwoord heeft op een situatie voordat jouw bewuste denken überhaupt doorheeft wat er gaande is. Als het lichaam alleen al dénkt dat er mogelijk gevaar of een bedreiging is draaien de machines van de stresshormonenfabriek gelijk volle toeren. Het bekendste stresshormoon is adrenaline. Adrenaline is een korte hevige energiestoot, de zogenaamde arousel. Het zorgt voor een verhoogde bloeddruk, versnelde ademhaling, snellere hartslag, aangespannen spieren, scherper horen en zien, concentratie en enorm veel kracht als het nodig zou zijn.

De schadelijke effecten van stresshormonen

Hoge spiegels stresshormonen hebben schadelijke gevolgen: ze vergiftigen ons lichaam en ondermijnen onze gezondheid.

1. Onderdrukking van het immuunsysteem. Adrenaline is een stof die ervoor zorgt dat de werking van het immuunsysteem tijdelijk onderdrukt wordt. Als je moet vechten tegen een tijger, dan vindt het lichaam het ‘vechten tegen een bacterie’ eventjes totaal onbelangrijk. Als die tijger jou straks doodt, dan is die bacterie er tenslotte ook geweest… Adrenaline remt ook de spijsvertering: het verteren van bijvoorbeeld een broodje kaas is een luxe waar het lichaam geen energie in wil steken omdat het ervanuit gaat dat jij straks ‘het broodje kaas’ voor die tijger kan worden!
2. Bijnieruitputting. Adrenaline die niet gebruikt wordt is een dusdanig schadelijke stof voor het lichaam dat de bijnieren cortisol gaan aanmaken om de schadelijke effecten van adrenaline te neutraliseren. Als langdurig veel cortisol aangemaakt wordt dan kunnen de bijnieren uitgeput raken. Het gevolg daarvan is dat er een te laag cortisolgehalte ontstaat. Bij een te laag cortisolgehalte voel je je de hele dag moe, heb je geen energie en kun je zelfs depressieve klachten ontwikkelen. Ook word je extra gevoelig voor stress. Omdat cortisol ook nodig is voor het functioneren van de schildklierhormonen kan een uitputting van de bijnieren ook leiden tot spierzwakte, gevoeligheid voor koude en andere klachten die horen bij een te lage schildklierfunctie.
3. Slechte concentratie. Een langdurig hoog gehalte aan cortisol zorgt voor het verschrompelen van de hippocampus, een deel in de hersenen dat belangrijk is voor het geheugen en de concentratie. Een kenmerkend symptoom van langdurige stress is dan ook vergeetachtigheid.
4. Vatbaar voor bloedsuikerspiegelaandoeningen. Als een tijger voor je neus staat heb je veel energie nodig om te kunnen vechten of vluchten. De stresshormonen adrenaline en cortisol zorgen dan ook voor een verhoging van de bloedsuikerspiegel zodat je klaar bent voor actie als de tijger je gaat aanvallen. Bij de meeste mensen wordt deze energie echter helemaal niet gebruikt. Er zijn namelijk geen tijgers, beren of wolven meer, maar we hebben vooral last van mentale beren en tijgers: hier hoef je niet voor weg te rennen. Er is meestal geen noemenswaardige fysieke actie bij stress voor een examen, een sollicitatiegesprek of optreden. Insuline is het hormoon dat ervoor zorgt dat bloedsuiker omgezet wordt in de energie die nodig is voor vechten of vluchten. Door verbranding van suiker in de cellen ontstaat energie. Deze verbranding zorgt er ook voor dat de bloedsuikerspiegel weer naar normale waarden wordt teruggebracht. Als je bij stress niet gaat vechten of vluchten moet de bloedsuikerspiegel op een enigszins geforceerde manier terug worden gebracht naar normale waarden. Als er vaak stress optreedt zonder dat je intensief gaat bewegen, gaat deze regulering moeizamer. Door langdurige stress kunnen mensen gevoeliger worden voor bloedsuikerspiegelaandoeningen zoals hypoglycemie en diabetes.
5. Verhoogde pijngevoeligheid. Bij stress worden er in eerste instantie lichaamseigen pijnstillers aangemaakt (endorfinen), om een eventuele wond te kunnen negeren als je gewond raakt bij het vechten of vluchten voor je leven. Maar bij langduriger stress zal er uitputting ontstaan, waardoor er juist minder endorfinen worden aangemaakt wat kan leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor pijn.
6. Verstoorde slaap. Niet zelden zeggen mensen tijdens een stressvolle periode ‘Ik heb er slapeloze nachten van’. Als je aan het tobben en piekeren bent, probeer dan de slaap maar eens te vatten: dat zal de grootste moeite kosten. Hoe komt dat?  De informatie dat je in bed ligt en moet slapen is ondergeschikt aan de informatiestroom vanuit je hersenen omdat daar al je aandacht naartoe gaat.  Hierdoor blijf je je sympathisch zenuwstelsel, dat deel van het zenuwstelsel dat ervoor zorgt dat je lichaam in een staat van paraatheid komt, actief en zit het bloed vol met adrenaline waar het niks mee kan. Omdat je in bed ligt is er ook geen actie die de adrenaline kan verbranden. Het duurt daarom heel lang voordat het parasympatische zenuwstelsel, dat deel van het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor rust en regeneratie en wat actief dient te worden tegen de tijd dat je gaat slapen, het roer weer over kan nemen en je in slaap valt. Vaak heb je na tobben en piekeren een onrustige slaap en wordt je de volgende ochtend niet uitgerust wakker. Je lichaam heeft tenslotte nog steeds een hoge spiegel aan stresshormonen en heeft te weinig kunnen rusten en regenereren. Op langere duur zorgt dit voor gezondheidsproblemen. Adrenaline remt ook de behoefte aan slaap. Hierdoor kan het voorkomen dat je denkt dat barst van de energie, terwijl je eigenlijk al zwaar in je reserves zit. Vaak heb je niks in de gaten, totdat de man met de hamer komt…. Zingen is topsport waar je een goed uitgerust lichaam voor nodig hebt. De luxe van tobben en piekeren kun je je niet veroorloven als je uitgerust voor de dag wilt komen en een topprestatie moet leveren.

Ontspannen mindset en adrenaline verbranden

In het spreekwoord  ‘geluk is met de dommen’ zit een kern van waarheid: hoe slimmer de mens, hoe actiever het denken en hoe meer de neiging om te tobben en te piekeren. Heb je een spannend optreden of een auditie voor de boeg? Grote kans dat het optreden of de auditie al minstens 20 keer in je hoofd rondspookte voordat het daadwerkelijk plaatsvond. En je 20 keer stresshormonen hebt aangemaakt, alsof de gebeurtenis daadwerkelijk plaatsvond.

Wij zijn geneigd te denken dat de hoeveelheid stress in relatie staat met de hoeveelheid dingen die je op dag meemaakt of te doen hebt. Maar het blijkt dat mensen die weinig tot niks te doen hebben minstens net zoveel stress kunnen hebben als mensen die de hele dag actief zijn. Sterker nog: mensen die de hele dag niks doen hebben vaak meer fysieke stress omdat er weinig tot geen lichamelijke actie is die de spiegels van de stresshormonen kan normaliseren; er is geen activiteit die de adrenaline kan verbranden! Je kunt bij wijze van spreken zittend op de bank jezelf een burnout in denken.

De beste warming up voor zingen is zorgen voor een ontspannen mindset en zorgen dat je adrenalinespiegel daalt. Hierdoor ontspant en ontkrampt je lichaam. Stressenergie uit je lijf werken en adrenaline verbranden doe je simpelweg door te bewegen, te schudden en te trillen. Net zoals de impala in onderstaande video. Ook bepaalde ademhalingsoefeningen kunnen hierbij helpen.